1. GiriÅŸ

BilindiÄŸi gibi 4703 sayılı Çerçeve Kanun ve bu kanuna dayanarak uyumlaÅŸtırılarak uygulamaya konulan AB Yeni Yaklaşım Yönetmelikleri ile aralarında sıcak su kazanlarının da bulunduÄŸu birçok ürün CE iÅŸaretlemesi kapsamına alınmıştır. 2006 yılında çıkarılan Bayındırlık ve Ä°skan Bakanlığı Birim Fiyat Tariflerinde sıcak su kazanlarında CE iÅŸareti ÅŸartı aranması ve 05.12.2008 tarihinde yürürlüÄŸe girmiÅŸ olan Binalarda Enerji Performansı YönetmeliÄŸinin merkezi kazanlarda en az 92/427AT sayılı yönetmeliÄŸe göre (**) ÅŸartını araması ve yönetmeliÄŸin yeni binalarda hemen uygulamaya konulması ile birlikte, üreticiler açısından pazarda CE iÅŸareti olmadan piyasada tutunmanın olanağı kalmamıştır. Kentsel dönüÅŸüm projesinin yasalaÅŸtırılmasından sonra, kazan sektöründe çok hızlı bir büyüme olacağı ve kazan imalatçılarının tarihi bir fırsatla karşı karşıya olacağı beklenmektedir. Bu nedenle, içinde bulunduÄŸumuz dönemde sıcak su kazanlarında CE iÅŸaretlemesi süreci, üreticiler ve tüketiciler açısından 2012 yılında her zamankinden daha da önemli bir hale gelmiÅŸ durumdadır. Yine bilindiÄŸi gibi, sıcak su kazanlarında CE iÅŸaretlemesinin en önemli aÅŸaması ise Tip Ä°nceleme testleridir. Çünkü CE uygunluk deÄŸerlendirme maliyetlerinin yaklaşık %60-70’lik kısmını tip inceleme test maliyetleri oluÅŸturmaktadır.

 

Ne yazık ki Türkiye’de bugüne kadar özellikle sıcak su kazanlarında, imalatçıların bilinçsizliÄŸinden yararlanılarak, çok sayıda hatalı belgelendirmeler yapılmıştır. Yasalara göre hatalı belgelendirmelerde birinci derecede üreticiler sorumlu tutulduÄŸu için kazan üreticileri, yasalarla karşı karşıya kalmamak için tip inceleme testleri hakkında gerekli bilgi donanımına sahip olmalıdırlar. Söz konusu makale bu amaçla kaleme alınmıştır. Konu öncelikle ilgili yönetmeliklerin kapsamları hakkında genel bilgilendirme, tip inceleme faaliyetlerinin içeriÄŸi, tip inceleme test koÅŸulları ve test düzenekleri hakkında bilgi, gerekli testler ve üreticilerin dikkat etmesi gerekli hususların açıklanması ÅŸeklinde incelenmiÅŸtir.

 

2. Ä°lgili Yönetmeliklerin Kapsamı

Sıvı ve gaz yakıtlı sıcak su kazanları, kazan olarak iki adet AB direktifi kapsamındadır. Bunlardan ilki 92/42/AT Sıcak Su Kazanlarına Dair Yönetmelik, diÄŸeri ise 2009/142/EC(90/396/AT) Gaz Yakan Cihazlara Dair Yönetmeliktir. Kazanla birlikte panel vb. donanım ve aksesuarlar verilmesi halinde ise yukarıda sayılan yönetmeliklere 2006/95/EC(73/23/AT) Belirli Gerilim Sınırları Dahilinde Kullanılmak Üzere Tasarlanmış Elektrikli Teçhizat YönetmeliÄŸi ve 2004/108/EC(89/336/AT) Elektromanyetik Uyumluluk Yönetmelikleri de eklenmektedir. 

 

92/42/AT Sıcak Su Kazanlarına Dair Yönetmelik 4-400 kW arasındaki sıvı ve gaz yakıtlı sıcak su kazanlarını kapsamaktadır. Bu nedenle 4-400 kW arasındaki sıvı ve gaz yakıtlı sıcak su kazanları hem 92/42/AT Sıcak Su Kazanlarına Dair Yönetmelik hem de 2009/142/EC(90/396/AT) Gaz Yakan Cihazlara Dair Yönetmelik gereklerine uygun olmalıdır. 400 kW üzerindeki sıvı ve gaz yakıtlı sıcak su kazanlarının durumu zaman zaman yanlış anlaşıldığı için yanlış uygunluk deÄŸerlendirme faaliyetleri söz konusu olmaktadır. 400 kW üzerindeki sıvı ve gaz yakıtlı sıcak su kazanlarının genellikle 97/23/AT Basınçlı Ekipmanlar YönetmeliÄŸi kapsamında olduÄŸu düÅŸünülmektedir, fakat bu deÄŸerlendirme kesinlikle doÄŸru deÄŸildir. 400 kW üzerindeki gaz yakıtlı sıcak su kazanları, mahal ısıtılmasında kullanılacaksa tereddütsüz bir ÅŸekilde 2009/142/EC(90/396/AT) Gaz Yakan Cihazlara Dair Yönetmelik kapsamında deÄŸerlendirilecektir. Çünkü 2009/142/EC(90/396/AT) yönetmeliÄŸi ısınma amacıyla üretilecek olan sıcak su kazanları için kapasite ile ilgili bir sınırlama getirmemektedir.

 

3. AB Yönetmeliklerinde Tip Ä°ncelemesi Faaliyetleri

AB Yönetmelikleri Tip Ä°nceleme faaliyetlerinde üreticiye genellikle aÅŸağıdaki sorumlulukları yüklemektedir:

 

A. Teknik dosyanın hazırlanması: Teknik dosya, uygunluk deÄŸerlendirmesinin amacına göre kazanın tasarımı, üretimi ve çalışmasına iliÅŸkin bilgileri kapsamalı ve dosya içinde aÅŸağıdaki hususlara açıklık getiren belge ve dokümanlar bulunmalıdır:

• Ürünle ilgili genel bir tip tanımlaması,

• Tasarım ve imalat resimleri, parçaların, parça gruplarının ve devrelerin ÅŸemaları v.s.

• Çizimlerin, ÅŸemaların ve kazanın çalışmasının anlaşılması için gerekli tanımlar ve açıklamalar,

• Üretimde kullanılan malzemelere iliÅŸkin sertifikalar

• Kaynakçı belgeleri,

• Ä°lgili Yönetmelikte atıfta bulunulan ve kısmen veya tamamen uygulanan uyumlaÅŸtırılmış standartların listesi, bu standartların uygulanmadığı veya kısmen uygulandığı durumlarda temel gerekleri karşılamak üzere benimsenen çözümlerin açıklamaları

• Tasarım hesaplamalarının ve üretici tarafından yapılan muayenelerin sonuçları,

• Üretici tarafından yapılan test raporları,

• Ürünün montajcıya ve tüketiciye yönelik olarak hazırlanan montaj, kullanma ve bakım talimatları

 

B. Ürünleri temsil edecek olan numunelerin hazırlanarak deÄŸerlendirme ve testler için Onaylanmış KuruluÅŸ’a teslim edilmesi

 

Ä°lgili yönetmelikler, Onaylanmış KuruluÅŸlara da aÅŸağıdaki sorumlulukları yüklemektedir:

i. Teknik dosyayı incelemek, tipin teknik dosyaya uygun olarak imal edildiÄŸini doÄŸrulamak ve ilgili yönetmelikte atıfta bulunulan uyumlaÅŸtırılmış standartların ilgili hükümlerine uygun olarak tasarımlanmış unsurları ve bu standartların ilgili maddelerini uygulamaksızın tasarımlanmış parçaları tanımlamak,

ii. UyumlaÅŸtırılmış standartların uygulanmadığı durumlarda veya kısmen uygulandığı durumlarda üreticinin benimsediÄŸi çözümlerin, Yönetmelikte belirtilen temel gereklere uyup uymadığını kontrol etmek için uygun muayeneleri ve gerekli testleri yapmak veya yaptırmak,

iii. Üreticinin, ilgili standartları uygulamayı tercih etmesi halinde, bu standartların gerçekten uygulanıp uygulanmadığını kontrol etmek için uygun muayeneleri ve gerekli testleri yapmak veya yaptırmak.

iv. Muayenelerin ve gerekli testlerin (tip testlerinin) yapılacağı yeri başvuru sahibi ile birlikte tespit etmek.

 

3.1. Tip Testleri

Tip testleri, bir tip veya dizi için her kazan tasarımının ilgili standarttaki özellikleri karşılayıp karşılamadığını belirlemek amacıyla yapılırlar. Tip testleri tip inceleme faaliyetlerinin en önemli kısmını oluÅŸturur. Tip testlerinin yapılacağı laboratuar Onaylanmış KuruluÅŸ’un kendi bünyesinde olabileceÄŸi gibi, bu iÅŸler için taÅŸeron bir laboratuar da kullanılabilir. TaÅŸeron laboratuar kullanılması durumunda taÅŸeron laboratuarın yeterli bir laboratuar olduÄŸu gösterilebilmelidir. Yeterlilik, laboratuarın TS EN ISO/IEC 17020 veya EN ISO/IEC 17025 standardına göre akreditasyona sahip olmasına veya taÅŸeronun yeterliliÄŸinin TS EN ISO/IEC 7020’nin veya TS EN ISO/IEC 17025’in ÅŸartlarına göre onaylanmış kuruluÅŸun bizzat kendisi tarafından yapılan bir denetim sonucunda deÄŸerlendirilmesi ile gösterilebilmelidir.

 

Tip testlerinin yapılacağı laboratuarın teknik yönden saÄŸlaması gerekli ÅŸartlar da vardır. Gerçi teknik ÅŸartlar TS EN ISO/IEC 17020 veya EN ISO/IEC 17025 standartlarına göre yapılacak denetimlerde gözden geçirilmesi gerekli olan bir durumdur. Bu makalede okuyucuya ek bilgi verilmesi açısından tip testleri için EN standartları tarafından belirlenen gerekliliklere kısaca göz atılacaktır.

 

Deneylerde detaylı ölçme ve kayıt yapabilecek; özellikle kazan gidiÅŸ ve dönüÅŸ suyu sıcaklıklarını, kazan atık gazlarının çıkıştaki çekiÅŸ deÄŸerini, yanma ürünlerinin sıcaklığını ve bileÅŸimini, ölçebilecek cihazların kullanılması gerekir. Deneylerde kullanılan ölçme cihazları % ±2 hassasiyetle verim ölçebilecek nitelikte olmalıdır.

 

Tip testlerinde en kritik ölçümlerden birisi atık gazlardaki emisyon ölçümleridir. Emisyon ölçümleri ile ilgili Avrupa normları emisyon ölçüm yöntemleri için de bir takım kısıtlamalar getirmektedir. Toplam hidrokarbon (THC) ölçümleri için “Alev Ä°yonizasyon Yöntemi (FID)”, CO2 ölçümü için “IR (infrared)” ölçüm yöntemi, gibi ölçüm yöntemlerinin kullanılması ÅŸartı getirilmektedir.  

 

Tip testleri sırasında aşağıdaki kurallara uyulmalıdır:

• Kazan, imalatın tasarım ve donanımını temsil etmelidir, 

• Aynı tasarım için, üretim hattındaki en küçük ve en büyük kazanlardan 2:1 oranına eÅŸit veya daha küçük olanları denenir,

• Aynı tasarım için bu oranın 2:1’den büyük olması halinde 2:1 oranını geçmeyecek ÅŸekilde ara deÄŸerler denenir, 

• Aynı tasarımdaki seri kazanların tamamı -denenmemiÅŸ olsalar dahi- ilgili standarda uygun olmalıdır,

• DenenmemiÅŸ kazanlarla ilgili sonuçlar, anma ısı gücü esas alınarak enterpolasyonla belirlenir.

 

3.1.1. Mekanik ve Termodinamik Testler

TS EN 303-1, TS EN 303-2, TS EN 303-3, TS EN 303-6, TS EN 304 standartları sıvı ve gaz yakıtlı sıcak su kazan testlerinin yapılmasını gerektirmektedir:

a) Hidrostatik basınç testi

b) Kazan ısı gücünün ölçülmesi (Bkz. Åžekil 1)

c) Kazan ısıl veriminin ölçülmesi

d) Anma ısı gücünün belirlenmesi

e) Kazan veriminin belirlenmesi

• En yüksek anma ısı yükünde faydalı verim

• Kısmi yükte faydalı verim

f) Su tarafı direncinin belirlenmesi

g) Sürekli ısı kaybının belirlenmesi

h) Sürekli ısı kaybı (ortam sıcaklığı + 50°C)

i) Hazır bekleme kayıpları (ortam sıcaklığı +30°C)

j) Termostat kontrolü için fonksiyon deneyi

k) Kazan yüzey sıcaklıkları (taban sıcaklığı dahil)

l) Baca gazı sıcaklıkları

m) Baca çekiÅŸi

n) Ä°slilik

o) Kazan gaz tarafı direnci

p) DöÅŸeme sıcaklıkları

q) CO2, O2, SO2, NOx, CO, THC (sıvı yakıt testlerinde) emisyon değerleri

 

92/42/AT Sıcak Su Kazanlarına Dair Yönetmelik sıcak su kazanları için verimlilik ÅŸartlarını ÅŸu ÅŸekilde belirlemektedir:

 

Kazanların ilgili yönetmelik ÅŸartlarını saÄŸladığını gösterebilmek için teste tabi tutulan numunelerin hem anma gücünde hem de kısmi yükte Tablo 1’de tanımlanan verim ÅŸartlarını saÄŸladığının görülmesi gerekir. Isı gücü ve verim testlerinin yapılacağı test düzeneÄŸi için prensip ÅŸeması Åžekil 1’de verilmiÅŸtir.

 

92/42/AT Sıcak Su Kazanlarına Dair Yönetmelik ayrıca kazan verimlerine göre kazanlarda (*) iÅŸaretlemesi (Bkz. Tablo 2) için gerekleri de belirlemektedir. BilindiÄŸi gibi (*) iÅŸaretlemesi Binalarda Enerji Performansı YönetmeliÄŸi (BEP) açısından da son derece önemlidir. Yönetmelik gereÄŸince 2000m² üzerindeki binalarda merkezi kazan ÅŸartı bulunmaktadır. Bu ÅŸart ısı cihazları pazarında çok açık bir yönlendirme yaptığı için, merkezi kazan üreticileri açısından son derece önemlidir. Ancak BEP yönetmeliÄŸi, uygun kazan için 92/42/AT yönetmeliÄŸine göre en az (**) olması ÅŸartını getirmektedir. Bu itibarla üreticiler, pazarda kalabilmek veya rekabet edebilmek için kazanlarını en az (**) ÅŸartını saÄŸlayacak ÅŸekilde tasarlamak zorundadırlar.

(*) iÅŸaretlemesinde bir hususun dikkatten kaçırılmaması gerekir. (*) iÅŸaretlemesinde sadece anma kapasitesi veya %30 kapasite ÅŸartının saÄŸlanması yeterli deÄŸildir. Ä°ÅŸaretlemenin yapılmasında her iki ÅŸartın da birlikte saÄŸlandığı (*) kategorisi esas alınacaktır. Aksi takdirde uygunluk saÄŸlanmamış olacaktır.

 

3.1.2. Elektriksel (LVD) Testler

Elektrik Emniyet Deneyleri EN 60335-1 e göre, elektrik korumasının tipi ise EN 60529’a uygun olarak tanımlanmalıdır. Bu nedenle kazanla birlikte verilen elektriksel donanım aÅŸağıdaki tip testlerinden geçirilmelidir:

1. Elektrik bulunan parçalarla temasa karşı koruma

2. Elektrik dayanımı ve kaçak akım

Ä°ç elektrik baÄŸlantıları

3. Esnek elektrik kabloları ve besleme bağlantıları

4. Dış kablo baÄŸlantıları için baÄŸlantıuçları Topraklama önlemleri

5. Genleşme aralıkları, boşluklar ve yalıtımlar arası mesafe

6. Elektrik baÄŸlantılarının güvenlik özel

likleri

7. Aralarında değişiklik yapılamayan sabit fiş bağlantıları

 

3.1.3. EMC (Elektro Manyetik Uyumluluk) Testleri

Kazanla birlikte kontrol paneli verilmesi halinde kontrol panelleri EMC testlerine de girmesi gerekebilir. Kontrol panelleri çok basitten karmaşığa kadar deÄŸiÅŸik tip ve modelde yapılabildiÄŸi için, kontrol panellerinin hangi EMC testine gireceÄŸini önceden kestirmek olanaksızdır. Kontrol panelinin yapımında kullanılan elemanlara baÄŸlı olarak hangi elektromanyetik testlerin yapılacağına karar verilir. 

 

3.2. Kazan Etiketi Üzerinde Olması Gerekli Bilgiler

Gerek AB Yönetmelikleri ve gerekse uyumlaÅŸtırılmış Avrupa standartları kazanların tanımlanması için ortak kurallar getirmektedir. Bu tanımlamalar en azından aÅŸağıdaki bilgileri içermelidir:

• Üreticinin ticari unvanı ve adresi, 

• Kazanın markası ve tipi

• Üretim yılı ve kazanın seri numarası

• Anma ısı gücü veya ısı gücü aralığı [kW]

• Ä°zin verilen iÅŸletme basıncı [bar]

• Ä°zin verilen çalışma sıcaklığı [ºC ]

• CE iÅŸareti ve iÅŸaretin iliÅŸtirildiÄŸi yılın son iki rakamı

• Üretim kontrolünü yapan Onaylanmış KuruluÅŸun AB numarası (CE iÅŸaretinin yanında)

 

3.3. Kullanma Kılavuzu 

Üretici ürün ile birlikte, ürünün iÅŸletme, bakım ve montaj konusunda bilinmesi gerekli bilgileri içeren bir kullanma kılavuzu vermelidir. Verilen kullanma kılavuzları en az aÅŸağıdaki bilgileri içermek zorundadır:

• Kazanın iÅŸletilmesi

• Temizlik ve temizlik aralıkları 

• Arıza durumlarında yapılacak iÅŸler

• Yetkili kiÅŸiler tarafından yapılan bakımlar, bakımların gerekçeleri ve bakım aralıkları

• Kullanılacak yakıt türü

 

4. Tip Ä°ncelemesi Faaliyetleri Sırasında Üreticilerin Dikkat Etmesi Gerekli Hususlar

Üreticiler her ÅŸeyden önce ilgili yönetmelik ve standartları gerektiÄŸi kadar inceleyip yeterli bilgi donanımına sahip olmak zorundadırlar. Üreticiler haklı olarak ürünlerinin en ekonomik ve en kısa yoldan belgelendirilmesini isteyeceklerdir. Üreticilerin unutmaması gereken en önemli husus yapılan belgelendirme faaliyetlerinden birinci derecede kendilerinin sorumlu olmasıdır. Bir baÅŸka deyiÅŸle, ürünle ilgili olarak uygun olmayan bir belgelendirme olması durumunda üreticinin “ben belgelendirme için bir Onaylanmış KuruluÅŸ’la anlaÅŸtım, hatalı belgelendirme nedeniyle benim bir sorumluluÄŸum yoktur” deme hakkına sahip deÄŸildir. Yasal mevzuat, hatalı belgelendirme nedeni ile Onaylanmış KuruluÅŸları da sorumlu tutmakla birlikte birinci derecede “üretici” yi sorumlu tutmaktadır. 

 

Herhangi bir yanlış anlamaya meydan vermemek için, burada uygun olmayan belgelendirme ile ne anlatmak istediÄŸimizi açıklamak istiyorum. Türkiye’de çok sayıda sıvı ve gaz yakıtlı kazanın 97/23/AT Basınçlı Ekipmanlar YönetmeliÄŸi’ne göre belgelendirildiÄŸi görülmüÅŸtür. Yine 4-400 kW kapasite aralığında olan, 92/42/AT Sıcak Su Kazanlarına Dair Yönetmelik kapsamına giren bir çok sıvı ve gaz yakıtlı sıcak su kazanı, yukarıda da açıklandığı gibi, 2009/142/EC(90/396/AT) Gaz Yakan Cihazlara Dair Yönetmelik kapsamında da belgelendirilmesi gerektiÄŸi halde, yalnızca 92/42/AT yönetmeliÄŸi kapsamında belgelendirilmiÅŸtir. Makale konusu kapsamında Türkiye’de karşılaÅŸtığımız uygun olmayan belgelendirme örnekleri bunlardır. Bu ÅŸekilde CE belgelendirmesi yaptığını düÅŸünen imalatçılar, belgelendirme sonrasında beklemedikleri sürprizlerle karşılaÅŸmak durumunda kalmışlardır. Üreticiler Onaylanmış KuruluÅŸ seçiminde, ekonomiklik ve belgelendirme sürecini mümkün olduÄŸunca kısa tutma çabası yanında; daha sonra sürprizlerle karşılaÅŸmamak için, “uygun” belgelendirme yapabilecek bir kuruluÅŸ seçmeye özen göstermek durumundadırlar.

 

Kaynakça

1. Ali Özgenç-Sıcak Su Kazanlarında CE iÅŸaretlemesi- I-II, DoÄŸalgaz Dergisi Sayı 98–99 – Ekim 2004 – Kasım – Aralık 2004.

2. 92/42/AT Sıcak Su Kazanlarına Dair Yönetmelik

3. 2009/142/EC(90/396/AT) Gaz Yakan Cihazlara Dair Yönetmelik

4. 2006/95/AT(73/23/AT) Belirli Gerilim Sınırları Dahilinde Kullanılmak Üzere Tasarlanmış Elektrikli Teçhizat YönetmeliÄŸi

5. 2004/108/AT(89/336/AT) Elektromanyetik Uyumluluk YönetmeliÄŸi

6. Binalarda Enerji Performansı YönetmeliÄŸi(05.12.2008 tarihli Resmi Gazete)

7. TS EN 303-1 Kazanlar Cebri ÇekiÅŸ Brülörlü Kazanlar- Bölüm 1: Terim ve Tarifler Genel Özellikler Deneyler ve Ä°ÅŸaretleme

8. TS EN 303-2 Kazanlar- Bölüm 2: Cebri ÇekiÅŸ Brülörlü Kazanlar- Püskürtmeli Yakıt Brülörlü Kazanlar Ä°çin Özel Åžartlar

9. TS EN 303-3 Kazanlar- Bölüm 3: Merkezi Isıtma Kazanları- Gaz Yakan- Kazan Gövdesi ve Cebri ÇekiÅŸli Brülörden Meydana Gelen Sistem

10. TS EN 303-6 Kazanlar - bölüm 6: Cebri çekiç brolürlü - anma ısıl girdisi 70 KW ‘ı geçmeyen atomize edilmiÅŸ sıvı yakıt brolürlü kombine kazanların kullanım sıcak suyu iÅŸletimi için temel özellikler

11. TS EN 304 Kazanlar-Sıvı Yakıt Püskürtme Brülörlü Deney Kuralları

12. TS 11392 EN 676 Brülörler – Otomatik üflemeli – Gaz yakıtlar için

13. TS EN 267 Brülörler, cebri çekiÅŸli, sıvı yakıt için–Tarifler, özellikler, deney ve iÅŸaretleme