Özet

Türkiye doÄŸal gaz piyasasında, 4646 sayılı DoÄŸal Gaz Piyasası Kanunu ile bu kanuna dayanan mevzuat çerçevesinde iletim ÅŸebekesi yoluyla doÄŸal gaz taşınması ile ilgili tarafların belli hak ve yükümlülüklerinin kayıt altına alındığı mevzuat Åžebeke Ä°ÅŸleyiÅŸ Sistemine Ä°liÅŸkin Esaslar (Kısaca ŞİD) ile düzenlenmiÅŸtir. Ä°letim ÅŸebekesi yoluyla doÄŸal gaz taşınması için ödenecek bedeller ise Ä°letim ve Sevkiyat Kontrol Tarifeleri ile saptanmaktadır. Türkiye doÄŸal gaz piyasasının BOTAÅž’ın sahip olduÄŸu tek tedarikçi olma hüviyetinden çıkması ile oluÅŸan çoklu tedarikçi piyasayı yakından ilgilendiren mevzuat ve problemlerin gündeme taşınması büyük önem arz etmektedir. 

 

1. GiriÅŸ

4646 sayılı Kanun ile doÄŸal gaz iletim faaliyetlerinin ticaret faaliyetlerinden ayrıştırılmış bir yapıda yürütülmesi kapsamında BOTAÅž hesap ayrışmasına (Account Separation) giderek Kanun gereÄŸi kurulacak iletim ÅŸirketinin ilk adımı olan “Ä°letim ve Ticaret” faaliyetlerini ayrıştırmıştır. BOTAÅž DoÄŸal Gaz Ä°ÅŸletmeleri Bölge MüdürlüÄŸü’nün bu kapsamda görevi olan doÄŸal gaz iletim hizmetinden yararlanmak isteyen diÄŸer aktörlere de ÅŸebekeye eriÅŸim hakkı verilmesi (Third Party Access) ile iletim hizmetinin, oluÅŸturulacak tarife modelleri dahilinde tüm ilgili aktörlere, eÅŸit ÅŸartlarda verilmesi esası ile hareket etmesi, ŞİD kapsamında esas alınmıştır. 

 

Türkiye doÄŸal gaz piyasasında doÄŸal gaz taşımacılığı, Temmuz 2007 tarihinde Aksa firmasının TPAO Akçakoca üretimden aldığı gazı Ulusal Ä°letim Sisteminden yararlanmak sureti ile “Taşıtan” sıfatıyla sisteme girmesi ve akabinde BOTAÅž’tan kontrat devri kapsamında sırasıyla, Aralık 2007’de Shell Enerji A.Åž., Ocak 2009’da Bosphorus, Nisan 2009’da ise Avrasya ve Enerco firmalarının “Taşıtan Tedarikçi” sıfatıyla sistemden yararlanmaya baÅŸlaması ile BOTAÅž’ın monopol olarak yürüttüÄŸü yapıdan ayrılmıştır. ŞİD’in fiili olarak iÅŸlevsellik kazanması ve tarife yapısının buna paralel tek tarifeden GiriÅŸ/ Çıkış modeli doÄŸrultusunda, her bir giriÅŸ noktası için ayrı, tüm çıkış noktaları için ise aynı kapasite bedeli, giriÅŸ veya çıkış noktasından bağımsız olarak da, fiilen taşınan gaz miktarına yönelik hizmet bedeli olarak ilanına geçilmiÅŸtir.

ŞİD’de yapılan mevzuat deÄŸiÅŸiklikleri (Transfer GiriÅŸ/Çıkış Noktası) ile ise 2010 yılsonu itibarı ile iletim ÅŸebekesi yoluyla doÄŸal gaz taşıtan firma sayısı BOTAÅž (Ticaret) hariç 17’ye yükselmiÅŸtir. Bu firmalar sisteme ilk giriÅŸ sırası ile ÅŸunlardır: Aksa DoÄŸal Gaz Toptan Satış A.Åž., Shell Enerji A.Åž., Bosphorus Gaz Corparation A.Åž., Enerco, Avrasya, Egegaz, Gazport, Ewe, Aygaz, Pozitif, DoÄŸal Enerji, Zorlu DoÄŸalgaz , Naturgaz, Turcas, HattuÅŸa, Akenerji, Zorlu Tedarik A.Åž.

 

2011 yılında ise, Mayıs ayı itibarı ile GDF Suez TGT A.Ş., Enerjisa, Medgaz firmaları sisteme dahil olmuşlardır.

 

2. Ä°letim ve Sevkiyat Kontrol Tarifelerine Genel Bakış 2005-Haziran 2007, Temmuz 2007-2010, 2011-2013 Yılları Arası BOTAÅž (Ä°letim)  Teklifi ile EPDK Tarafından Onaylanan Tarifelerin Dünü ve Bugününe Ä°liÅŸkin Genel Bakış

 

Ä°letim tarifelerinin hesaplanmasında, DoÄŸal Gaz Piyasası Tarifeler YönetmeliÄŸi gereÄŸi olarak “Gelir Tavanı Yöntemi” uygulanmaktadır. Gelir tavanı ve buna iliÅŸkin parametreler, verimlilik hedeflerine ulaşılması ölçüsünde, ilgili mevzuattaki hükümlere uygun olarak sabit ve deÄŸiÅŸken maliyetlerinin karşılanması ve yatırımların sürdürülmesi için makul bir getiri elde edilmesi prensibine dayanmaktadır.

 

Ä°letim ve Sevkiyat Kontrol Tarifeleri’nin düzenlenmesinde, doÄŸal gazın tüketicilere güvenilir, yeterli, kaliteli, sürekli ve düÅŸük maliyetli olarak sunulabilmesi ilkesi benimsenmiÅŸtir. Bu amaç doÄŸrultusunda, tüketiciler arasında ayrım yapılmaması ve ÅŸeffaflık ilkeleri baz alınarak, bölgeler arasında tarife farklılıklarının minimuma indirgenebileceÄŸi zon ayrışımları tercih edilmiÅŸtir.

DoÄŸal Gaz Ä°letim Tarifesi için gazın iletim ÅŸebekesine sokulduÄŸu giriÅŸ noktası ile ÅŸebekeden çekildiÄŸi çıkış noktası arasında fiziksel, mesafeye dayalı bir link kurmayan, belirli sayıda çıkış zonu tanımlayarak, farklı çıkış zonlarında, giriÅŸ noktalarından bağımsız bir fiyatlandırma öngören “GiriÅŸ Çıkış Sistemi” baz alınmıştır. Çıkış zonu olarak hâlihazırda tüm Türkiye’yi kapsayan tek bir zon öngörülmüÅŸ olup bu çerçevede oluÅŸturulan model “GiriÅŸ- Çıkış” olarak adlandırılmaktadır. 

 

GiriÅŸ-Çıkış Yöntemi; 

• BOTAÅž iletim sistemi için maliyetleri yansıtıcı olduÄŸu,

• DoÄŸal gaz piyasasında rekabetin geliÅŸmesini destekleyici olacağı, 

• BOTAÅž iletim sisteminin karmaşık bir sistem olması,

• BOTAÅž iletim sistemi tek yönlü uzanan bir ÅŸebeke olmaktan hızla uzaklaÅŸmakta olduÄŸu, 

• BOTAÅž iletim sistemi üzerindeki farklı çıkış noktalarının sisteme getirdiÄŸi yük farklı olduÄŸu ve AB müktesebatına uygun olduÄŸundan Türkiye’deki mevcut iletim ÅŸebekesi için en uygun iletim tarife yöntemi olmaktadır[1].

 

Ä°letim Tarifesi iki bileÅŸenden oluÅŸmaktadır. Bunlardan birincisi; giriÅŸ ve çıkış noktalarından, bulunulan gaz yılı içinde günlük bazda çekilmesi öngörülen azami miktarlar doÄŸrultusunda rezerve edilen kapasite için ödenen sabit kapasite bileÅŸeni; diÄŸeri ise bir giriÅŸ noktasından teslim alınarak bir çıkış noktasına taşınması gerçekleÅŸtirilen miktarlar için ödenen deÄŸiÅŸken hizmet kalemidir. Yatırımlara iliÅŸkin harcamalar, amortismanlar ve varlık deÄŸeri üzerinden belli bir yüzde ile geri dönüsün kapasite kaleminden, isletme harcamalarının ise hizmet kaleminden saÄŸlanması öngörülür. Kapasite Tarifelerinde ise giriÅŸ noktaları kapasite bedellerinden önemli bir gelir hedeflenmemekte, esas ağırlık Çıkış Kapasite Tarife bedelleri üzerinden gerçekleÅŸmektedir.

 

BOTAÅž iletim sistemine yönelik tarife düzenlemelerinde, gelir tavanı yönteminin kullanılmasının daha uygun olmasında temel etmen, BOTAÅž’ın maliyet yapısında gelir gereksinimi içinde sabit maliyetlerin payının daha yüksek olmasıdır. Kaldı ki, doÄŸal gaz iletim faaliyetinde bulunan ÅŸirketlerin maliyet yapısı incelendiÄŸinde, iÅŸin niteliÄŸinden dolayı genel olarak sabit maliyetlerin deÄŸiÅŸken maliyetlere oranla oldukça yüksek olduÄŸu görülebilir. ÖrneÄŸin, deÄŸiÅŸken iÅŸletme giderlerinin toplam gelir gereksinimine oranı Amerika’da ve Kanada’da genelde %10 civarındadır[2]. Bir fikir verebilmesi açısından söz konusu paylar Yunanistan da %80’e %20, Danimarka da %75’e %25 civarındadır[3]. 

 

Türkiye doÄŸal gaz piyasasında tarifelerin oluÅŸumu esnasında Kapasite tarifelerinin ve Hizmet tarifesinin Toplam tarife içerisinde oranlarında 2005, 2006, 2007 yıllarında bir konfigürasyona gidilmezken, 2008, 2009, 2010 yıllarındaki uygulamalarda Gelir Tavanının %30’a (CAPEX) %70 (OPEX) olarak dağılımı öngörülmüÅŸtür. 

 

Bu öngörüdeki temel amaç, Türkiye doÄŸal gaz piyasasının çok hızlı büyümekle birlikte, Ä°letim faaliyetlerinden üçüncü tarafların yararlanımının yeni olması ve Sevkiyat Kontrol Bedellerinin kurgusunun temelde sabit maliyet üzerine oluÅŸu sebebiyle piyasanın bir olgunlaÅŸma süreci geçirmesinin önünü açmaktır. 

 

2010 yılında gelecek yıllara iliÅŸkin tarife önerisinin EPDK’ya sunumu hazırlanırken, gelecek yıllara iliÅŸkin tarifelerin firmalar tarafından önceden bilinmesinin maliyet hesabı açısından önemli olduÄŸu gerçeÄŸinden hareket ile Tarifelerin ilgili yıl önceki ay ilanı yerine farklı bir yaklaşım ile Tarife dönemi olarak 3 yıllık bir periyot tespit edilmiÅŸ, her yıl enflasyon farkı, varlık artış ya da azalışları, gelir tavanındaki artış ya da azalışlar da dikkate alınarak revizesi temel prensip olarak kabul görmüÅŸtür. Uzun dönemli tarifelendirmenin BOTAÅž iletiminin verimli ve etkin çalışmasını teÅŸvik edici olması, gerek BOTAÅž Ticaret’in gerekse de iletim sisteminden hizmet alan Taşıtanların iletim bedelleri hakkında uzun dönemli bir öngörü yapabilmesine olanak tanıması önemli bir avantaj olarak görülmektedir. Åžirketlerin bu yolla öngörülebilir bir mali yapıya sahip olarak orta vadeli iÅŸ planlarını yapabilmeleri ve düzenleme maliyetlerinin düÅŸürülmesi hedeflenmiÅŸtir[4]. 2011, 2012 ve 2013 yılları tarifelerinde uygulamalarda ise Gelir Tavanının % 35’e (CAPEX ) % 65 (OPEX) olarak dağılımı öngörülmüÅŸtür. Yıllara göre tarifelere iliÅŸkin (tarifeler içerisinde önemli bir yer teÅŸkil etmeyen giriÅŸ noktası tarifeleri hariç) veriler Tablo 1’de ve Grafik 1’de yer almaktadır. 

 

DüzenlenmiÅŸ varlık deÄŸerlerinin hesaplanmasında, uluslararası kabul görmüÅŸ yöntemlerden yararlanılarak, sabit kıymetlerin edinme deÄŸeri ve bu sabit kıymetler için bugüne kadar ayrılmış amortismanlar belli bir endeksle bugüne getirilmiÅŸ ve varlık deÄŸeri hesaplanmıştır. Bu doÄŸrultuda, dönem başı itibarı ile hesaplanan varlık deÄŸerinden, 22 yıllık faydalı ömür süresi doÄŸrultusunda yıpranma payı düÅŸülerek net varlık deÄŸeri tespit edilmiÅŸtir. Bu çalışmalar yapılırken; amortisman ayrılmış endeksle güncellenmiÅŸ varlık deÄŸeri (Depreciated Indexed Historical Value-DIHV) enflasyona göre endeksleme yapılarak Üretici Fiyat Endeksi (ÜFE) kullanılarak hem varlık edinme deÄŸeri, hem de bu varlık için her dönem sonunda ayrılmış olan amortismanlar, endeks çarpanıyla bugüne getirilmiÅŸ ve hesaplanacak net deÄŸer tarife dönemi için varlık tabanı olarak alınmıştır.

 

Hesaplamalarda gerçekleÅŸmesi beklenen yatırım kalemleri de dikkate alınmıştır.

 

Hesaplamalara iliÅŸkin temel bazı formüller ise;

Gelir Tavanı = Sabit Bileşen + Değişken Bileşen

Sabit BileÅŸen= (DüzenlenmiÅŸ Sabit Kıymetler X Amortisman Oranı) + (DüzenlenmiÅŸ Sabit Kıymetler + Line Pack Tutarı) X Geri DönüÅŸ Yüzdesi

Kapasite Tarifesi= Kapasite Gelir Tavanı / Rezerve Kapasite

Çıkış Noktaları Gelir Tavanı= Gelir Tavanı X %35 – GiriÅŸ Noktaları Gelir Tavanı

Hizmet Tarifesi = Gelir Tavanı x % 65 / Öngörülen Toplam Gaz Akışı

 

Ä°hracat Çıkış Noktasına iliÅŸkin tarife önerimiz ise farklı bir yapıya sahip olup konu burada iÅŸlenmemiÅŸtir. 

 

3. DoÄŸal Gaz Piyasasında BOTAÅž Ä°letim Åžebekesi Ä°ÅŸleyiÅŸ Düzenlemelerine Ä°liÅŸkin Esaslar (ŞİD)’ın 2004’ten 2010 Yılına Kadar GeliÅŸimine Ä°liÅŸkin Genel Bakış

 

ŞİD hükümleri, ÇeÅŸitli GiriÅŸ Noktaları üzerinden ülkemize ithal edilen, doÄŸal gaz üretim sahalarının uzak oluÅŸu, edinilen tecrübe doÄŸrultusunda, talepteki artışa paralel GiriÅŸ Noktalarındaki arzın artırılması veya bir GiriÅŸ Noktasındaki sevkiyatın azalması nedeniyle baÅŸka bir GiriÅŸ Noktasındaki arz miktarının artırılmasının temininin genelde günler alan bir süreç olduÄŸu, ülkemizde doÄŸal gaz yeraltı depolama tesislerinin henüz yeterli seviyede olmadığı ve boru hattı stokunun sistem dengesinin saÄŸlanması için yegane enstrüman olduÄŸu gibi gerçekler dikkate alınarak hazırlanmıştır. Bu çerçevede, coÄŸrafik olarak farklı yerlerde GiriÅŸ Noktalarının var olması nedeniyle, kapasite rezervasyonu için, halen Avrupa BirliÄŸi üye ülkelerinde çoÄŸunlukla benimsenmiÅŸ olan GiriÅŸ-Çıkış Sistemi (Entry-Exit System) benimsenmiÅŸtir. Tedarikçilerin GiriÅŸ Noktalarından Ä°letim Åžebekesi’ne günlük giriÅŸleri ile iletim Åžebekesindeki Çıkış Noktalarından günlük çekiÅŸlerinin arasındaki farkın, tanımlanan bir tolerans sınırında kalmalarını öngören, günlük esaslı bir dengeleme rejimi ortaya konmuÅŸtur. Taşıtanlar arasında kapasite devri veya kapasite ticareti, en az bir ay süreli dönemler için gerçekletilmesi kaydıyla uygun görülmüÅŸtür. (Dengeleme rejiminin saatlik takip edilmesi ve kapasite devri veya kapasite ticaretinin günlük bazda gerçekleÅŸtirilmesi kimi ülkelerdeki ileri düzey uygulamalardır.)[5]

 

ŞİD EPDK’nın 17.08.2004 tarih ve 356/20 sayılı Kurul kararı ile onaylanmış, 1 Eylül 2004 tarihinde de Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüÄŸe girmiÅŸtir. ŞİD’de; sisteme giriÅŸ, kapasite tahsisi, sevkiyat kontrolü ve sistem dengelemesi, Taşıma Miktarı Bildirimi ve Programlar, ölçüm ve taşıma miktarının tespiti Ä°letim Åžebekesinin kullanım koÅŸulları, özellikleri ile günlük isletme ve bakım gereksinimleri gibi, Taşıyıcı ile Taşıtanların iletim hizmetine iliÅŸkin hak ve yükümlülüklerini düzenleyen genel ve ayrıntılı kural ve ilkeler belirtilmektedir.

 

3.1. 2007 Kasım [6] ŞİD deÄŸiÅŸiklikleri ile özetle; ŞİD’in ana kurgusunun temel fonksiyon ve iÅŸleyiÅŸleri oturmuÅŸ bir piyasa olgusu hedefi ile deÄŸerlendirmesi yapıldığında, piyasa oyuncularının ve Türkiye doÄŸal gaz piyasasının da yeni oluÅŸumundaki konumu da dikkate alınarak temel etmen olan bazı unsurların esnekleÅŸtirilmesi öngörülmüÅŸtür. Piyasa oyuncularının tecrübe kazanımıyla bu öngörünün tekrar gözden geçirilmesi gerekmektedir. Bu kapsamda yer alan bazı diÄŸer hususlar ÅŸu ÅŸekilde sıralanabilir:

Kapasite devir ve aktarımdan ücret alınması kaldırılmıştır. “Bir Taşıtanın Ana Çıkış Noktalarındaki toplam Rezerve Kapasitesi, GiriÅŸ Noktalarındaki toplam Rezerve Kapasitesinden daha düÅŸük olamaz”, “Bir Günlük çekiÅŸin en az bu deÄŸere eÅŸit olması esastır. Bu prensip gereÄŸi Ölçüm Ekipmanlarının yeniden teçhiz edilme zorunluluÄŸunun çıktığı tesisler için, bu yükümlülük Son Kullanıcıya aittir. Ölçüm ekipmanının yeniden teçhiz edilmesi gerektiÄŸi Taşıyıcı tarafından Taşıtana bildirilir” gibi bazı kısıtlamalar kaldırılmıştır. Kapasite Aşım Ücret Dönemsel Katsayıları düÅŸürülmüÅŸtür. Rezerve Kapasiteyi Artırma YükümlülüÄŸüne iliÅŸkin deÄŸerlendirmelerin yapılacağı kış döneminde, 5 aydan 3 aya indirilmiÅŸtir. Dengesizliklerin negatif pozitif olma durumlarına göre artırma veya azaltma talimatı verilmesi durumunda ücretlendirme yapılmamasına iliÅŸkin düzenlemeler yapılmıştır. 

 

Sistem Dengelemesine Katılım Bedeli dâhilinde “Günlük Dengesizlik Ücretleri” ile “Düzenleme Ücretleri”nde düzenlemeler yapılmış ve bu kapsamda tolerans düzeylerindeki esneklik payı Taşıtanlar lehine yükseltilmiÅŸtir. Hizmet Kesintisi Bedellerinde düzenleme yapılmıştır. DoÄŸal gazın ithal edildiÄŸi giriÅŸ noktalarına ilave “Müsaade Edilen Tolerans” tanımlanmıştır. Elektrik Piyasası Dengeleme ve UzlaÅŸtırma YönetmeliÄŸi kapsamında bulunan elektrik santrallerine doÄŸal gaz arzı saÄŸlayan taşıtan tedarikçiler için ayrı düzenlemeler ilave edilmiÅŸtir. Tahsisatlara iliÅŸkin düzenlemeler yapılmıştır. ŞİD deÄŸiÅŸiklik önerilerin nasıl yapılacağına iliÅŸkin maddede düzenlemeler yapılmıştır. Sistem dengelemesini iliÅŸkin geçici hükümlerde düzenleme yapılmıştır.

 

3.2. 2008 Ekim [7] ŞİD deÄŸiÅŸiklikleri ile özetle; ithalatçı firmaların 2. elde gaz ticaretine olanak saÄŸlamak amacı ile sanal giriÅŸ çıkış nokta tanımlamaları ile arz açıklarını ve sistem dengesizliÄŸini giderebilmelerine olanak tanıyan nokta tanımlamaları ve gerekli düzenlemeler yapılarak ithalatçı olmayan yeni piyasa oyuncularının giriÅŸine olanak tanınmıştır. Bu kapsamda yer alan bazı hususlar ÅŸu ÅŸekilde sıralanabilir:

Ä°hracat Çıkış Noktası tanımlanmıştır. Sanal Noktada doÄŸal gaz devri yapılabilmesi için “Transfer GiriÅŸ/Çıkış Noktası” tanımlanmıştır. Sanal Noktada dengesizlik iÅŸlemlerinin giderilebilmesine olanak tanımak maksadı ile yapılabilmesi için “Ulusal Dengeleme GiriÅŸ/Çıkış Noktası” tanımlanmıştır. Atıl Kapasite Uygulama düzenlemeler yapılmıştır. Taşıtan daha önce kapasite rezervasyonuna sahip olmadıkları bir noktada Gaz Yılının sonuna kadar rezervasyon yapılması durumunda katsayılar uygulanmaması hükmü getirilmiÅŸtir. Rezerve Kapasiteye iliÅŸkin düzenlemeler yapılmıştır. Kapasite devirlerinde önceki ayın 10’una kadar baÅŸvurma esası ayın 20’sine çekilmiÅŸtir. Rezerve Kapasiteyi Artırma YükümlülüÄŸüne ay içinde 6 kez aşılmasında uygulanacak yatırımlar 8 kez aşılmasında uygulanmak üzere esneklik payı artırılmıştır. Dahili Kullanım Gazına iliÅŸkin düzenleme yapılmıştır. Fatura ödeme tarihleri her ayın 15’inden 18’ine çekilmiÅŸtir.

 

3.3. 2009 Yılı Aralık [8] ŞİD deÄŸiÅŸiklikleri ile özetle; uygulamalara iliÅŸkin düzenlemelerin yanı sıra ŞİD’de acil olarak yapılmasının gerekli olduÄŸuna inanılan deÄŸiÅŸiklik önerilerinin, süreç dışında da yapılabilmesine olanak tanınmıştır. Bu kapsamda yer alan bazı hususlar ÅŸu ÅŸekilde sıralanabilir:

Günlük Dengesizlikler ile ilgili olarak bir GiriÅŸ Noktasında artırma veya bir Çıkış Noktasında azaltma talimatları ile bir GiriÅŸ Noktasında azaltma veya bir Çıkış Noktasında artırma talimatına iliÅŸkin uygulama esasları detaylandırılmıştır. Ä°letim Åžebekesi StoÄŸu iliÅŸkin hükümler detaylandırılmıştır. Tahsisatlara iliÅŸkin bazı hükümler detaylandırılmıştır. Ulusal Dengeleme GiriÅŸ Noktaları / Ulusal Dengeleme Çıkış Noktaları Ä°çin Tahsisatların nasıl yapılacağı ŞİD’e eklenmiÅŸtir. Acil durumda uygulayacağı eylem planına iliÅŸkin hükümler detaylandırılmıştır. Zor Gün veya Sınırlı Kapasite Gününe sebep olan Taşıtanın Tali Çıkış Noktaları ve tek bir Son Kullanıcıya baÄŸlı Ana Çıkış Noktalarına iliÅŸkin hükümler detaylandırılmıştır. Kesinti Kısıntı Prosedürüne iliÅŸkin hükümler detaylandırılmıştır. ŞİD’de deÄŸiÅŸiklik önerisinde bulunabilecek taraflardan herhangi birisinin ŞİD’de acil olarak yapılmasının gerekli olduÄŸuna inandığı deÄŸiÅŸiklik önerilerini, süreç dışında da doÄŸrudan EPDK’ya sunabilmesine iliÅŸkin tanımlama yapılmıştır.

 

3.4. 2010 Yılı Kasım [9] ŞİD deÄŸiÅŸiklikleri ile özetle; sevkiyat kontrol bedellerinin uygulanmasında taşıtanlar lehine bazı istisnai ayrıcalıklar ilave edilmiÅŸ ve normal dönem ŞİD deÄŸiÅŸiklik öneri süreci yılda bir olarak deÄŸiÅŸtirilmiÅŸtir. Bu kapsamda yer alan bazı hususlar ÅŸu ÅŸekilde sıralanabilir:

Çoklu Çıkış Noktasında Kapasite Aşım Ücreti, Taşıtanların o noktadaki toplam Kapasite Rezervasyonunun aşılmadığı durumlarda, Tarifedeki iletim kapasite bedeli üzerinden kapasite aşımı bedelinin ödeneceÄŸine iliÅŸkin hüküm eklenmiÅŸtir. ŞİD’de deÄŸiÅŸiklik önerilerine iliÅŸkin talepleri Taşıyıcı Yıl içinde bir kez (1 Nisan – 30 Eylül) deÄŸerlendirmeye alacaktır ÅŸeklide düzenleme getirilmiÅŸtir. Taşıyıcı tarafından verilen talimatla Programları belirlenen günlere iliÅŸkin yapılacak deÄŸerlendirmelerde, uygun hareket eden Taşıtanlara uygun hareket edilen miktar için Tolerans dışında kalan Miktarın Tolerans içine alınmasına hüküm eklenmiÅŸtir.

 

3.5. 2011 Nisan [10] Acil ŞİD deÄŸiÅŸiklikleri ile özetle; Ulusal Dengeleme Çıkış/GiriÅŸ Noktasında daha önce yalnızca arz güvenliÄŸi ve dengeleme amaçlı yapılan iÅŸlemlerin tamamen serbest bir ÅŸekilde ticarete açılmak maksadı ile düzenlemeler yapılmıştır. Bu kapsamda yer alan bazı hususlar ÅŸu ÅŸekilde sıralanabilir:

Ulusal Dengeleme Çıkış/GiriÅŸ Noktası tanımlamalarında düzenlemeler yapılmıştır. Dengeleme Ä°çin Müsaade Edilen Tolerans Düzeylerinin hesaplama yöntemlerine iliÅŸkin düzenlemeler getirilmiÅŸtir. Taşıtanın Transfer GiriÅŸ/Çıkış Noktasındaki tahsisat Miktarının nasıl yapılacağına iliÅŸkin düzenlemeler yapılmıştır. Ulusal Dengeleme GiriÅŸ Noktaları / Ulusal Dengeleme Çıkış Noktaları için tahsisat Miktarı Program Miktarına eÅŸitleme yönünde düzenleme yapılmıştır. Kalite ve basınçla ilgili hesaplamalar tarifelerde yer almak üzere ŞİD de düzenleme yapılmıştır.

 

4. DoÄŸal Gaz Piyasasında BOTAÅž Ä°letim Åžebekesi Ä°ÅŸleyiÅŸ Düzenlemelerine Ä°liÅŸkin Esaslar (ŞİD) 2011 Sonrası GeliÅŸimine Ä°liÅŸkin DeÄŸerlendirmeler ile Ä°letim ve Sevkiyat Kontrol Tarifelerinin 2013 Sonrası GeliÅŸimine Ä°liÅŸkin DeÄŸerlendirmeler ve Sonuç

 

Çok geliÅŸmiÅŸ bir alt yapıya sahip bulunan ülkelerde belirli bir miktarda gaz hacmine yönelik oluÅŸturulmuÅŸ olan günlük borsa yapısı, ÅŸebekede sanal bir nokta olarak tanımlanabilecek “Ulusal Dengeleme Noktası” (National Balancing Point) üzerinde dengeleme gazı ticareti yapılmasına iliÅŸkin düzenlemelerin gereÄŸi ve sistemin iÅŸlevselliÄŸi için en önemli unsurlardan biri olan Elektronik Bülten Tablosu’nun (EBT) revizesi 2013’ten önce gerçekleÅŸtirilecektir. 2013 yılı sonrasına iliÅŸkin tarife tekliflerine hazırlıkta piyasanın o günkü durumu göz önüne alınarak Türkiye piyasasının özel yapısına uygun tarifeler sunmak hedeflenmektedir.

 

Kaynaklar

[1] ERTÜRK M., “DoÄŸal Gaz Ä°letiminde Uygulanan Tarife Yöntemlerinin Ä°ncelenmesi, KarşılaÅŸtırılması ve Türkiye Örnek Uygulaması” Uzmanlık Tezi EPDK, Mart 2006. 

[2] THE BRATTLE GROUP, “Methodologies for Establishing National and Cross-Border Systems of Pricing of Access to the Gas System in Europe”, Prepared for the European Commission by the Brattle Group Limited, Madrid Forum II, 17 Åžubat 2000, s. 60.

[3] FULWOOD M., “Technical Asistance to BOTAS on Gas Transmission and Transit-Tariffs Raport”, Energy Markets Limited, Mart 2007.

[4] YARDIMCI O., “DoÄŸal Gaz Ä°letim Tarifelerinde Yeni Dönem”, Enerji Piyasası Bülteni Åžubat-Nisan 2011Sayı 13-14, s. 29.

[5] ÖZEN E., “BotaÅŸ Ä°letim Åžebekesine Üçüncü Taraf Erisimi”, Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi Türkiye 10. Enerji Kongresi 2007.

[6] 28.11.2007 tarih 26714 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 22.11.2007 tarih 1384 sayılı Kurul Kararı.

[7] 25.10.2008 tarih 27035 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 17.10.2008 tarih 1809 sayılı Kurul Kararı. 

[8] 10.12.2009 tarih 27428 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 03.12.2009 tarih 2326 sayılı Kurul Kararı.

[9] 15.11.2010 tarih 27760 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 09.11.2010 tarih 2869 sayılı Kurul Kararı. 

[10] Acil ŞİD değişikliği olarak 12.04.2011 tarih 3161 sayılı Kurul Kararı ile değiştirilmiştir.

 

Bu makale, 15-16-17 Haziran  2011 tarihlerinde yapılan 17. ICCI 2010 Uluslararası Enerji ve Çevre Fuarı ve Konferansı’nda bildiri olarak sunulmuÅŸtur.